اگر  ساختمان سفینه آپولو را در نظر بگیریم می بینیم از توده ای عظیم از پیچ و مهرهای کوچک و بزرگ و دستگاه های گوناگون ریز و درشت است سفینه ی فرماندهی ،سفینه ی اصلی ،کپسول فرعی ماه نشین، قسمت فرود آینده ، قسمت سعود کننده …هر کدام عمل ویژه ای را انجام می دهد . آشکار است  که اگراین دستگاه های گوناگون واین گوناگونی در دستگاها نمی بود ، هرگز آپولو به وجود نمی آمد تا بتواند  همه ی مشکلات راه بلند و سخت خویش را از پیش بردارد و تا ماه ، به همراهی چند انسان ،راه بسپارد .آنچه در مثال بالا در یافتیم این است که در یک مجموعه ی مرتبط و هماهنگ ، وجود اختلاف و گوناگونی ، اجتناب ناپذیر است . پس وجود جهان وزیبایی آن در همین گوناگونی و اختلاف است  این اختلاف را نمی توان بیهوده دانست و نه بی عدالتی نامید. بی عدالتی آن است که در شرایط کاملا متساوی قانون های نامساوی وضع گردد . اگر اختلافی در کار نبود اصلا جهانی نبود و بجز یک عنصر چیز دیگری وجود نداشت همین اختلاف در خلقت است که : اتم ها ،منظومه ها ،کهکشان ها ، درخت ها ،گیاهان و حیوانات را به وجود آورده است . نکته ای که باید به آن توجه کرد این که  خداوند متعال از هرکس به اندازه ی استعداد و نیروی انسانی او تکالیفی خواسته است و هیچ کس را بیش از مقدار توانایی جسمی و کشش مغزی وی مسئول ندانسته است و این خود عین عدالت است . بنابراین تمام این اختلافات دارای مصلحت است و همه در نظام آفرینش مفید و صد درصد لازم است ولو اینکه ما از دیدگاه عقول قاصرمان نتوانیم درک کنیم . روح انسان ها در پذیرش زیور های  اخلاقی و در تکامل یافتن ، حالت ویژه ای دارد . در برخورد با مشکلات و قرار گرفتن در راحتی ها و چشیدن تلخ و شیرینی های زندگی تکامل می یابد. خوشبخت کسی است که در هر وضع قرار گیرد از همان وضع در تکامل روحی خود بهره گیرد پس همه ی فرازو نشیب های زندگی و همه سوی آن راهی برای تکامل است و باید از گذر گاه تنگ یا فراخ آن قدمی در راه تکامل خویش برداریم . قران کریم در همین زمینه می فرماید : ورفع بعضکم فوق بعض درجات لیبلوکم فی مااتاکم.(انعام /165) ( خداوند برخی از شما را بر برخی دیگر برتری داد تادر آنچه به شما داده آزمایش تان کند ) منظور از ازمایش بهره برداری از وضع موجود است  پس هر وضعی که برای بشر پیش آید ، برای تکامل یافتن روح اوست و این خود عین لطف و عدل است  . این است فلسفه اختلافها و نشیب و فراز ها که با اصل عدالت هیچ گونه منافاتی ندارد . اگر در پاره ای از حوادث جهان نتوانستیم به فلسفه آن آشنا شویم نباید آنها را ظلم وستم بدانیم زیرا نظام خلقت بدست قدرت کسی استوار شده است که هیچ گونه عامل ستم در او راه ندارد و آنچه برای ما خواسته همه از روی مهر می باشد  . و عسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا و هو شر لکم و الله یعلم و انتم لا تعلمون ( بقره/216 ). ( بسا که چیزی را دوست ندارید و حال آن که  همان به سود شماست .و بسا که چیزی را دوست می دارید اما به زیان شماست خدا می داند و شما نمی دانید.

طاهره شجاعی