امید داشتن، مهم ترین انگیزه در زندگی انسان است. اگر انسان از زمان مرگ خویش آگاه بود به کاری دست نمی زد. اگر می دانست چند سال دیگر می میرد، جفتی برنمی گزید و کاری را آغاز نمی کرد و تنها به امور و مسایل روزانه خویش بسنده می کرد. ناآگاهی از زمان مرگ و امید به زندگی است که وی را وامی دارد تا درس بخواند، کاری بزرگ را آغاز کند و یا ازدواج نماید و خانه و خانواده تشکیل دهد.

قرآن امید را عاملی مهم در حرکت و زندگی بشر برمی شمرد و بیان می کند که امید است که وی را به سوی کاری سوق می دهد. به عنوان نمونه بیان می کند که امید به استجابت از سوی خداوند، علت و انگیزه برای دعا و طلب از او می شود. (بقره آیه ۱۸۶) و امید به آینده برتر در این دنیا و یا آخرت است که موجب می شود باورها و کنش ها و واکنش های خویش را تصحیح کند و به بازسازی واصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد. (یونس آیه ۷ و ۸)

خداوند در آیه ۱۱۰ سوره کهف می فرماید: «هر کسی که به دیدار پروردگارش امید دارد می بایست کارهای نیکو و صالح انجام دهد.

قرآن، مهم ترین اثر و کارکرد امید در زندگی بشر را آسان شدن سختی ها و تقویت روحیه انسان می داند. به این معنا که انسان برای هر عملی می بایست انگیزه ای داشته باشد و هرچه کار سخت تر و دشوارتر باشد. می بایست امید به بهره وری و بهره مندی نیز بیش تر باشد.

نقش عواطف و احساسات در زندگی بشر گاه بیش تر از عقل و خرد است. به این معنا که اگر عقل حکم کند که کاری هرچند سخت و دشوار در زندگی او مفید خواهد بود این به تنهایی موجب نمی شود تا انسان به کاری اقدام کند؛ زیرا روحیه انسانی ارتباط تنگاتنگی با عواطف و احساسات وی دارد.

امید، موجب می شود تا روحیه شخص از نظر روحی و روانی تقویت شود و عاملی برای انجام کارهای سخت و دشوار گردد.

در این راستا توجه به پاداش بزرگ نیز می تواند عاملی برای آسان شدن کارها برای شخص شود. کسی که با انجام کاری، امید به پاداش درخور و شایسته داشته باشد به آسانی به کارها اقدام و هر سختی را بر خود تحمل می کند.

قرآن به این مسئله با بیان مصداقی در آیه ۱۰۴ سوره نساء اشاره می کند و می فرماید که چگونه سختی جنگ برای کسانی که امید به دیدار خدا داشته و از وی امید پاداش دارند، آسان می شود و همه سختی ها را به جان می خرند.

روحیه شخص با امید به رسیدن به هدف تقویت می شود و شخص در برابر سختی ها واکنش مثبتی از خود نشان می دهد و امیدوار می شود تا با تحمل آن به مقصد خویش دست یابد. این بدان معنا نیست که شخص قطعاً به هدف خویش می رسد بلکه تنها امیدوار است که شاید به آن دست یابد و همین، انگیزه ای می شود تا سختی های جانکاه را تحمل کند.

در حقیقت امید به پاداش و دست یابی به اهدافی خاص موجب می شود تا انسان دست به تلاش بزند. اگر انسان، امیدی به دست یابی نداشته باشد، هرگز به تلاشی دست نخواهد زد و کوششی برای رفع مشکلات ازخود بروز نخواهد داد. (یوسف آیه ۸۷)

به عنوان نمونه کسی که امید به اجابت دعا نداشته باشد هرگز دست به دعا بر نداشته و در پیشگاه خدا انابه و تضرع نمی کند. امید به استجابت دعا موجب می شود که شخص این سختی و رنج را برخود تحمل کند و به اشکال مختلف و راه های گوناگون به دعا بپردازد و برای رهایی از مشکلات زندگی و دردهای روحی و جسمی و برآورد نیازهایش دعا کند. (بقره آیه ۱۸۶)

اگر کسی به این باور باشد که کارش هیچ تاثیری ندارد اقدامی به انجام آن نمی کند ولی اگر امیدوار باشد که شاید این کار تاثیری خواهد گذاشت به امید دست یابی به این کار اقدام می ورزد. در این جا مسأله احتمال و گمان رسیدن به نتیجه برای او کافی است تا به کاری دست زند. بر همین اساس شخص به آموزش و پرورش خطاکاران و بزهکاران اقدام می کند؛ زیرا این امید را به خود می دهد که شاید این اشخاص با آموزش و پرورش درست، اصلاح گردند. (نساء آیه ۶۴ و نیز توبه آیه ۱۰۲ و ۱۰۶)

امید به کسب پیروزی است که شخص را در برابر مستکبران قرار می دهد تا جلوی فساد و افساد ظالمان را بگیرد. (فرقان آیه ۲۱ و عنکبوت آیه ۳۶)

این ها بخشی از آثار امید است که در آیات قرآن بدان اشاره شده است. در همه اینها به مسئله روحی و روانی امید و تاثیر آن در این حوزه پرداخته شده است. اگر کسی بخواهد درباره امید در قرآن تحقیق و پژوهشی را انجام دهد می بایست به حوزه روان شناسی امید بیش از جنبه های دیگر آن توجه کند؛ زیرا امید مساله ای است که ارتباط نزدیکی با حوزه روان شناسی رفتار دارد. به این معنا که هر رفتار انسانی انگیزه ای می خواهد که امید به عنوان عامل مهم در انگیزه سازی، نقش آفرین است.

ادامه دارد