علمای اخلاق و همچنین قاطبه اهل عرفان؛روزه را دارای 3مرحله دانسته اند:

1_روزه عام(صوم العموم)

2_روزه خاص(صوم الخصوص)

3_روزه اخص(صوم خصوص الخصوص)

روزه عام:

که عموم مسلمانان آن را فهمیده و بدان پایبندند_عبارتست از اینکه روزه دار خود را از ارتکاب مفطرات نه گانه ی خوردن و آشامیدن؛جماع؛استمنا؛دروغ بستن به خدا و پیامبر و جانشینان پیامبر علیهم السلام؛رساندن غبار غلیظ به حلق؛فرو بردن تمام سر در آب،باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح؛اماله کردن؛قی کردن که شرح آنها در رساله های عملیه آمده است_نگاه دارد

روزه خاص که افراد خاصی توفیق انجام آن را دارند عبارتست از اینکه شخص روزه دار علاوه بر امساک از مفطرات نه گانه،چشم؛گوش؛زبان؛دست؛پا و دیگر اعضای خود را از گناه حفظ کند.چشم را از نگاه شهوت آلود؛گوش را از استماع غیبت و غنا و…؛و زبان را از دروغ؛غیبت؛فحش؛تهمت؛جدال؛استهزا و… و همچنین بقیه اعضا را از گناهان مربوط به آنها بازدارد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به همین نوع از روزه اشاره دارد؛آنجا که میفرماید:خمس یفطرن الصائم الکذب و النظر بشهوه.پنج چیز است که روزه ی روزه دار را باطل میکند.دروغ؛غیبت؛سخن چینی؛قسم دروغ و نگاه شهوت آلود.

یا آنجا که میفرماید:من اغتاب مسلما بطل صومه و نقض و ضوءه فان مات و هو کذلک مات و هو مستحل لما حرم الله.هرکس برادر مسلمان خود را غیبت کند؛روزه و همچنین وضوی او باطل میشود و اگر بر آن حالت بمیرد؛در حالی مرده که حرام خدا را حلال شمرده است.

و یا آنجا که میفرماید:من تامل خلف امراه حتی یتبین له حجم عظامها من وراء ثیابها و هو صائم فقد افطر.هرروزه داری که پشت سر زنی کنجکاو گردد تا از ورای لباس؛حجم استخوان های آن زن برایش معلوم شود روزه اش را افطار کرده است.

امام صادق علیه السلام نیز به همین نوع از روزه اشاره دارد آنجا که میفرماید:اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک من الحرام و القبیح و دع المراء و اذی الخادم ولیکن علیک و قار الصائم و لا تجعل یوم صومک کیوم فطرک.هرگاه روزه گرفتی باید گوش و چشمت از عمل حرام و کار ناشایست روزه باشد؛و مجادله و اذیت خدمتکار را ترک کنی و به وقار روزه دار مزین باشی و در نهایت هیچگاه روز روزه داری ات را مانند روزی که روزه نداری قرار مده.

و اما روزه ی اخص این است که روزه دار علاوه بر امساک از مفطرات نه گانه و خودداری از ارتکاب گناه؛قلب خویش را از جمیع همم و افکار دنیوی و آنچه غیر حق است فارغ سازد و آن را دربست در اختیار خدا جل جلاله قرار دهد.و به فرموده امام صادق صادق علیه السلام:القلب حرم الله فلا تسکن حرم الله غیر الله.قلب حرم خداست پس غیر خدا را در حرم خدا جای مده.

والقلب السلیم الذی یلقی ربه و لیس فیه احد سواه.

قلب سلیم قلبی است که با خدا ملاقات کند درحالیکه احدی جز او در آن نباشد.

منابع:

1_سید عبدالله شبر؛اخلاق ص 69

2_ملا محسن فیض کاشانی؛محجه البیضاء ج 2 ص 133

3_شیخ صدوق؛معانی الاخبار ص 410

4_مجلسی بحار الانوار ج 70 ص 25ط تهران

5_یعقوب کلینی؛اصول کافی؛ج2 ص 14